Ένας νεολιθικός πρωτοαστικός οικισμός του Αιγαίου ηλικίας 7000 ετών 

Η συστηματική ανασκαφή Στρόφιλα Άνδρου της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας διεξάγεται υπό την διεύθυνση της αρχαιολόγου Δρος Χριστίνας Α. Τελεβάντου με ομάδα επιστημονικών συνεργατών διαφόρων ειδικοτήτων, αποκαλύπτοντας τα ερείπια ενός καλά διατηρημένου, μεγάλου οχυρωμένου οικισμού ηλικίας τουλάχιστον 7000 ετών, ο οποίος άκμασε κατά την Τελική Νεολιθική περίοδο (4500-3200 π.Χ.) και είναι μοναδικός στις Κυκλάδες και στην εγγύτερη γεωγραφική περιοχή (Εύβοια, Αττική), ανατρέποντας την επικρατούσα εικόνα για το Νεολιθικό Αιγαίο. Μέχρι τώρα έχει έλθει στο φως το τείχος και τμήμα του οικισμού, καθώς και πληθώρα κινητών ευρημάτων, όπως κεραμικά, λίθινα, οστέινα, μετάλλινα και ειδώλια.

Η συνέχιση των ανασκαφών και της επιστημονικής τεκμηρίωσης των ευρημάτων, έργο επίπονο, χρονοβόρο και πολυδάπανο, θα συμβάλει ουσιαστικά στη μελέτη της γένεσης και διαμόρφωσης του προϊστορικού Αιγαίου. Παράλληλα εργασίες συντήρησης και προστασίας του μνημείου και των ευρημάτων θα οδηγήσουν στη διαμόρφωση και ανάδειξη του χώρου ως επισκέψιμου για το κοινό.

Ο Στρόφιλας εντοπίστηκε από την ανασκαφέα το 1994 στο ομώνυμο οροπέδιο, μια φύση οχυρή θέση προς τη θάλασσα, στο κέντρο περίπου της δυτικής ακτής της Άνδρου. Οι ανασκαφές έδειξαν ότι πρόκειται για τον μεγαλύτερο (έκτασης 25-30 στρεμμάτων περίπου) ως τώρα νεολιθικό οικισμό στο νησιωτικό Αιγαίο, παλαιότερο ή σύγχρονο με αυτόν (π.χ. Σάλιαγκος, Φτελιά Μυκόνου, Κεφάλα Κέας, Πολιόχνη και Μύρινα Λήμνου, Εμποριό Χίου). Ήταν ένας εύρωστος πρωτοαστικός οικισμός, η αρχαιότερη ως τώρα πόλη της Ευρώπης, με έντονο ναυτικό χαρακτήρα και με διαβαθμισμένη κοινωνία, με κεντρική εξουσία ενός ή ομάδας ατόμων, η οποία αποφάσιζε για τα κοινωφελή έργα, ασκούσε διοίκηση για την οργάνωση και συντόνιζε τις παραγωγικές δραστηριότητες της κοινότητας. Αναμφίβολα ο Στρόφιλας διαδραμάτιζε, σε ένα ευρύτερο δίκτυο οικισμών, σημαντικό ρόλο κατά την Τελική Νεολιθική περίοδο στο Αιγαίο, όπου αποδεικνύεται ότι αναπτύχθηκαν μεγάλες οργανωμένες ναυτικές κοινωνίες σε ανάλογου μεγέθους οικισμούς με πρωτοαστικές δομές. Τουλάχιστον από την 5η χιλιετία π.Χ. διαμορφώθηκε ένας υψηλός αιγαιακός πολιτισμός, ο οποίος αποτέλεσε τη βάση για την μετέπειτα εξέλιξη της Μέσης και Ύστερης Εποχής του Χαλκού.



Η ανάπτυξη του Στρόφιλα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην στρατηγική γεωγραφική θέση της Άνδρου κοντά στην Αττική, ειδικότερα στην Λαυρεωτική, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι αποτελούσε σημαντικό κόμβο και ενδιάμεσο σταθμό στους θαλάσσιους δρόμους της νεολιθικής ναυσιπλοΐας, για τη διακίνηση αγαθών (π.χ. μηλιακού οψιανού και μεταλλεύματος) και τη μετάδοση τεχνολογίας και ιδεών ανάμεσα στις Κυκλάδες, την ηπειρωτική χώρα, την Εύβοια και το βορειοανατολικό Αιγαίο.  

Σειρά στοιχείων τον καθιστούν σημείο αναφοράς της αιγαιακής και ευρύτερα της μεσογειακής προϊστορικής αρχαιολογίας.

• Η μεγάλη έκταση, ο πυκνός πολεοδομικός ιστός, τα ιδιαίτερα μεγάλα κτήρια (αψιδωτά και τετράπλευρα), τα έργα συλλογικού χαρακτήρα (οχύρωση, μέγαρο, χώροι λατρείας - εντός οικισμού κλειστό ιερό θεότητας της θάλασσας και εκτός οικισμού υπαίθριος χώρος λατρείας της Μεγάλης θεάς της Φύσης, με είδος βαίτυλου - και ευρεία χρήση συμβολικών και αφηγηματικών βραχογραφιών).
• Η πληθώρα των υψηλής ποιότητας ευρημάτων και η προηγμένη τεχνολογία (π.χ. μεταλλοτεχνία, λιθοτεχνία, κεραμική).
• Οι εκτεταμένες βραχογραφίες με θέματα συμβολικά (δακτυλιόσχημο, φαλλόσχημο, πέλματα, κοιλότητες σε σπειροειδή διάταξη), γραμμικά (σπείρα, μαίανδρος), εικονιστικά (πλοία, ζώα - κατσίκια, ελάφια, τσακάλια, πάπια, ψάρια, δελφίνια-) και αφηγηματικές σκηνές (άνθρωποι σε κυνήγι άγριων ζώων - μια από τις βασικές δραστηριότητες της καθημερινής ζωής -, χορευτές, πομπή πλοίων που δηλώνουν οργανωμένα ταξίδια, κυνήγι ελαφιών από τσακάλια, θαλάσσιος βυθός με παράσταση δελφινιού με το μικρό του κ.ά.)
• Ο έντονος ναυτικός χαρακτήρας του οικισμού (ναυπηγική/ναυσιπλοΐα/εμπόριο) ο οποίος τεκμηριώνεται από τις αρχαιότερες στις Κυκλάδες απεικονίσεις πλοίου - 120 και πλέον-, κυρίαρχο σύμβολο της κοινότητας.
• Η χρήση ενός αναπτυγμένου και ευρύτατα διαδεδομένου κώδικα επικοινωνίας με χρήση συμβόλων, όπως το δακτυλιόσχημο (σύμβολο θεϊκής παρουσίας/επίκλησης), τα πέλματα (σύμβολο ανθρώπινης παρουσίας), κοιλότητες σε διάταξη σπείρας (σύμβολο υδάτινου στοιχείου-θάλασσας) και σύμβολα γονιμότητας, όπως φαλλός και τρίγωνο εφηβαίου

Χριστίνα Τελεβάντου

Διευθύντρια Ανασκαφής

Επίτιμη Αναπληρώτρια Διευθύντριας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων